ŞƏFAƏTİN MƏFHUMU

1. XRİSTİANLIQDA ŞƏFAƏT
Mövzumuz Allahla əlaqədir. Belə bir əlaqə bəzi dinlərdə qəbul olunmuş inancdır. Amma bu əlaqənin necəliyində də fikir ayrılığı var. Görəsən, vasitə olmadan belə bir əlaqə yaratmaq mümkündürmü? Bu əlaqə nə vaxt və hansı formada yarana bilər? Uyğun əlaqədə vasitələrin rolu nədən ibarətdir?

Həzrətin (ə) buyruğundan məlum olur ki, vasitəçi (şəfaətçi) olmadan da Allahla əlaqə yaratmaq mümkündür. Həzrət (ə) buyurur: “Səninlə özü arasında səni ondan ayıracaq kəs qoymayıb. Səni məcbur etməmiş ki, onun yanına şəfaətçi, vasitəçi aparasan.”
Uyğun buyruqlara görə, hər bir insan Allahın dərgahına üz tutub, istəyini diləyə bilər. Amma bu sözlərin şəfaət inancı ilə nə dərəcədə uyuşduğunu araşdırmaq lazım gəlir. Bizim etiqadımıza əsasən, Allah-taala özü ilə bəndələri arasında məsum şəxsləri şəfaətçi, vasitəçi qərar vermişdir. Amma Həzrət Əli (ə) Allahla əlaqənin şəfaətçisiz də mümkün olduğunu bildirir. İmam Səccadın (ə) “Əbu Həmzə” duasında da oxşar fikirlə rastlaşmaq olar. Duada deyilir: “Həmd olsun o Allaha ki, nə vaxt istəsəm, ondan şəfaətçisiz olaraq istəyimi diləyirəm. Nə vaxt istəsəm, vasitəçi olmadan öz sirrimi ona xəlvəti deyirəm və o da, istəyimi yerinə yetirir.”
Zahirən bu sözlərlə ənənəvi inancımız arasında fərq görünür. Bu tərəddüdlü məqamı aradan qaldırmaq üçün bildirməliyik ki, bəzən şəfaət dedikdə xristianlıqdakı şəfaət başa düşülür. Həmin baxışa görə insan müstəqil şəkildə Allaha doğru bir addım da ata bilməz. Guya uyğun əlaqə hökmən üçüncü bir şəxsin vasitəçiliyi ilə yaranmalıdır. İslamda belə bir baxış qətiyyətlə rədd edilir. Bu baxış müəyyən həddə xristianlığa xasdır. Keşişlərin vəzifələrindən biri insanla Allah arasında vasitəçi olmaq və onların günahlarını bağışlatdırmaqdır. Yəni xristianlıqda günahının bağışlanmasını istəyən şəxs hökmən keşişin yanına getməlidir. Yalnız keşişin hüzurunda günahları etiraf edib, tövbə qıldıqdan sonra bağışlanmaq mümkün sayılır. Belə bir baxış müşriklər və bütpərəstlər arasında da mövcuddur. Onların Allaha yaxınlaşmaq üçün bütlərə ibadət etməkdən savay yolları yoxdur. Belə bir baxışda şirk qatqısı var və İslam bu baxışı rədd edir.

2. İSLAMDA ŞƏFAƏT
a) Dünyada şəfaət: şəfaətin qəbul etdiyimiz mənasından əlavə, başqa iki mənası da var. Bunlardan biri dünyada şəfaətdir. İnsan məsum imamları (ə) vasitəçi seçməklə Allahdan öz duasının qəbul olmasını istəyir. Amma unutmamalıyıq ki, belə bir şəfaət olmadan da dua qapısı açıqdır. Sadəcə, şəfaət duanın qəbul olunması üçün Allahın öz bəndəsinə açdığı digər mərhəmət qapısıdır. Yəni şəfaət gücləndirici amildir. Bu amil olmazsa da, dua qapısı açıqdır. Hər kəs, hər vaxt, hər yerdə Allaha üz tutsa, tövbə edib, istəyini diləyə bilər. Amma məsumlardan yardım almaqla dua etmə yolunu da Allah özü qoymuşdur. Qurani-Kərimdə oxuyuruq: “Onlar... Allahdan bağışlanmaq diləsəydilər və Peyğəmbər də onlar üçün əfv istəsəydi, əlbəttə, Allahın tövbələri qəbul edən və mərhəmətli olduğunu bilərdilər.” (“Nisa” surəsi, ayə: 64)
Məlum olur ki, şəfaət duanın tez qəbul olunmasına zəmanət verir. Amma şəfaət yeganə dua yolu deyil və şəfaət olmadan da dua etmək mümkündür. Allah övliyalarına “təvəssül” etmək, onları vasitə seçməkdən ibarət olan şəfaət isə yalnız gücləndirici amildir. Bu yoldan istifadə edənlərin ilahi mərhəmətdən faydalanma imkanı daha çoxdur. Bizim iman və mərifətimiz zəif olduğundan Allahla əlaqə yolumuz da dardır. Amma şəfaət yolu daha geniş, daha möhkəmdir. Bu yolla ilahi dərgaha yaxınlaşmaq daha asandır.
Unutmamalıyıq ki, Allah bəndələrinin duasını daha da asanlaşdırmaq üçün belə bir yol qərar vermişdir. Məsumlardan üz döndərib, Allaha təkbaşına yaxınlaşmaq qərarına gələn insan özünü Allahın böyük bir lütfündən məhrum edir. Axı, nə üçün Allahın nemətlərindən imtina etməliyik?! Peyğəmbər (s) və imamları (ə) vasitəçi seçməyi özünə sığışdırmayan insan şəfaət nemətindən məhrum olur. Allah-taala Peyğəmbərdən (s) bağışlanma diləməyi özünə sığışdırmayan münafiqlər – nifaq əhli haqqında buyurur: “(Ya Peyğəmbər!) Sən onların bağışlanmasını diləsən də, diləməsən də fərqi yoxdur. Onsuz da Allah onları bağışlamayacaq.” (“Münafiqun” surəsi, ayə: 6)
Bir daha qeyd edək ki, şəfaət qapısı olmasaydı da, Allahla əlaqə yolu vardı. Amma şəfaət yolu ilə əlaqə daha möhkəm olur və daha asan başa gəlir.
b) Axirətdə şəfaət: digər bir şəfaət axirət dünyasına aiddir. Allah-taala məsum imamların  (ə)  istəyi əsasında bəzi insanları cəhənnəm odundan çıxarır. Yəni Allaha imanı olan, məhşər səhnəsinə imanla daxil olan, Əhli-beyt (ə) şəfaətinə nail olan insanlar behiştə yol tapa bilirlər.
Demək, belə bir şəfaət imanını günahda əridənlərə yox, imanı yerində olanlara aiddir. Dünyadan imanla gedənlər böyük günaha yol vermədiklərindən, bəzi saleh işlər gördüklərindən onların kiçik günahları bağışlanır və şəfaətə nail olurlar. Bağışlanma yollarından biri böyük günahlardan çəkinməkdir. Qurani-Kərimdə buyurulur: “O yaxşılıq edənlər ki, kiçik günahlar istisna olmaqla, böyük günahlarından və rəzil işlərdən çəkinərlər.” (“Nəcm” surəsi, ayə: 32)
Bəli, böyük günahlardan çəkinənlərin bağışlanma imkanı daha genişdir. Unutmayaq ki, kiçik günahların təkrarı (israrı) da böyük günah sayılır. Demək, böyük günaha yol verməyən və kiçik günahlarını təkrarlamayanların bağışlanması asan olur. Hətta tövbə etmədən günahdan çəkinənlər üçün bağışlanma yolu var. Tövbə də bağışlanmaq üçün bir yoldur. Üçüncü bağışlanma yolu isə şəfaətdir. Şəfaət tövbə etməmiş və ya tövbəsi qəbul olmamış imanlı insanlara aiddir. Onlar bir müddət bərzəx aləmində (Qiyamətə qədərki ruhlar aləmində) cəzalandırıldıqdan sonra şəfaət vasitəsi ilə bağışlanacaqlar. Onların bağışlanma səbəbi malik olduqları imandır. Amma imanı olmayan, namaz və digər əmrləri yüngül sayanlar şəfaətdən məhrumdur. İmam Sadiq (ə) can üstə olarkən yaxınlarını toplayıb buyurdu: “Namazı yüngül tutanlar bizim şəfaətimizə nail olmaz.” (“Biharül-ənvar”, c.83, səh. 19)
Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, şəfaətin bu mənasının şərti var. Şərt budur ki, insan məhşər səhnəsinə imanla gəlsin. İmanını günahlarda əritmiş insan şəfaətdən məhrumdur. Şəfaət günahların bağışlanmasına köməkdir. Əslində isə əsas bağışlanma amili Allaha imandır. Sadəcə, Allah-taala öz mərhəmətindən Peyğəmbər (s) və imamların  (ə) şəfaətini gücləndirici bir səbəb etmişdir. Şəfaətin arxasında ciddi məntiq dayandığından onu əsassız güzəşt hesab etmək olmaz. Şəfaət heç yerdən yaranmır və onun konkret şərtləri var. Əvvəla, dünyadan imanla getmək lazımdır. Yalnız bundan sonra digər mərhələlərə keçmək olar.

ALLAHIN ƏDALƏTİNDƏ MƏRHƏMƏT CİLVƏSİ
a) Tövbənin asanlığı: Həzrətin (ə) kəlamları hər cəhətdən uca mənaya malikdir. Onun bir nöqtəsinin nuru diqqəti o biri nöqtədən yayındırır. Sanki bir neçə bəsirətli şəxs bu nur çeşməsini eyni zamanda müşahidə etməlidir ki, müxtəlif nöqtələri görə bilsin. Həzrətin (ə) kəlamının bu hissəsi bizi Allahla əlaqəyə rəğbətləndirməklə yanaşı, ilahi mərhəmətin genişliyini diqqətimizə çatdırır. Əmirəlmöminin Həzrət Əli (ə) buyurur: “Günah etdiyin halda sənə tövbəni qadağan etməmiş, geri dönəcəyinə görə qınamamış, cəzalandırmaq üçün tələsməmiş, rüsvayçılığa layiq olduğun halda rüsvay etməmiş, günahlarını hesaba almamışdır...” Bu sətirlər dua qapısının açıq olduğunu xəbər verməklə yanaşı, ilahi mərhəmətin genişliyindən söhbət açır. İnsan bu ilahi nemətdən istifadəyə həvəsləndirilir. Həzrət (ə) xatırladır ki, Allah-taala günah edən bəndəsini dərhal cəzalandıra da bilərdi və belə bir münasibət haqsız olmazdı. Çünki bilərəkdən günah edən insanın cəzalanması ədalətli bir işdir. Amma geniş mərhəmət sahibi olan Allah öz bəndəsini bağışlamaq üçün ona möhlət vermiş, tövbə qapısı açmışdır. Bir ömür günahdan sonra peşman olmuş insan üçün bağışlanma yolu qoyulmuşdur. İlahi ədalət günahkarın cəzalandırılmasını tələb etdiyi halda, bu ədaləti üstələyən mərhəmət günahkar insanın tövbə yolu ilə bağışlanmasına şərait yaratmışdır. Ən gözəli isə Allah-taala tövbə üçün ağır şərtlər qoymamışdır. Məsələn, tövbənin qəbul olunması üçün hansısa əziyyətli mərhələlərdən keçmək lazım gəlmir. Səmimi qəlbdən peşman olub, bir daha günaha qayıtmamaq qərarı ilə tövbə etmək kifayətdir. Günahın tərki və peşmanlıq bağışlanmanın açarıdır. Əlbəttə ki, buraxılmış ibadətlər yerinə yetirilməli, qəsb olunmuş haqlar qaytarılmalıdır. Tövbə günahdan qəti şəkildə uzaqlaşmaqdır. Günahların bağışlanması üçün bu qəti qərar kifayət edir.
b) Saysız-hesabsız mükafat: ilahi mərhəmətin genişliyinin digər bir cilvəsi bu mərhəmətin sonsuzluğudur. Bir misal çəkək. Tutaq ki, yaxşı və pis işləri ölçmək üçün cihazımız var. Üç sözü elə düzmək olar ki, bir düzümdə savab, digər bir düzümdə günah görünsün. Amma üç kəlmədən ibarət bu cümlə savab olduqda onqat mükafat, günah olduqda eyni qədər (birqat) cəza verilir. Hansı ki, ədalətə görə hər iki halda başabaş əvəz verilməlidir. Amma Allah-taala öz mərhəməti sayəsində yaxşı işə onqat əvəz verir. Qurani-Kərimdə oxuyuruq: “Yaxşı işə onqat əvəz verilir.”
Ədalətə görə günah və savabın əvəzi miqdarca fərqlənməməlidir. Mövcud fərq bir daha ilahi mərhəmətin fövqəladəliyini göstərir. Bu yolla insanlar yaxşılığa, xeyirxahlığa rəğbətləndirilir.
s) İlahi xəzinədən bəhrələnməyin asanlığı: Allah-taalanın sonsuz nemətləri həmişə hamının istifadəsindədir. Günah nəinki rəhmət qapısını bağlamır, hətta cəzaya layiq olan insan tövbə vasitəsi ilə nemətlərə yol tapır. Allah bu şəxsin duasını dinləyir, istəklərini yerinə yetirir. “İstədiyin vaxt səsini eşitmişdir”- buyurur Həzrət (ə). Bu da bir rəhmət qapısıdır. Bu yolla hər vaxt, hər yerdə Allahla əlaqə mümkün olur, istənilən an qapısını döyə bilirik, ondan istəklərimizi diləyir və heç vaxt ümidimizi itirmirik.
Beləcə, istədiyiniz vaxt onu çağırın, fürsəti qənimət bilib istəklərinizi ərz edin, qəlbinizi ona açın. Bütün dərdlərinizi ona bildirin və əmin olun ki, müşkülləriniz həll olunacaqdır. Allah-taala dua vasitəsi ilə bütün xəzinələrinin açarını sizə vermişdir, buyurmamışdır ki, ehtiyacınız qədər istəyin. Ağlınız işlədikcə istəkləriniz yerinə yetəsidir. Həzrət (ə) buyurur: “...İstədiyin vaxt onun xəzinələrinin qapısını dua açarı ilə açasan (aça bilərsən).”
Hər bir xəzinə sahibi öz xəzinəsinin qapısına ən çətin açılan qıfılı asmağa çalışır. Allah-taala isə öz xəzinələrinin açarını bütün bəndələrinin ixtiyarına vermişdir. Amma əfsuslar olsun ki, bu genişlikdə ilahi mərhəmət qarşısında, bütün xəzinələrin açarı əlimizdə olduğu halda, bu imkanlardan bəhrələnmirik. Nə üçün əziyyətsiz başa gələn misilsiz nemətlərdən bir bu qədər xəbərsizik?! Əlimizdə dua açarı olduğu halda, ilahi mərhəmət xəzinəsi qarşısında donub qalmışıq! ...

Kitabın adı: Əbədi öyüd
Tərcümə edən: M. Turan