ÜNSİYYƏT (MÜAŞİRƏT) ƏDƏBİ - 2

XUDPƏSƏNDLİK SAĞLAM DAVRANIŞIN BƏLASIDIR
Davranış meyarının mövcud olmasına baxmayaraq, çoxları bu qaydaya riayət etmirlər. Çoxları özlərinə münasibətdə gözlədikləri qaydada başqalarına yanaşmırlar. Heç vaxt özlərini qarşı tərəfin yerinə qoymurlar. Bəs, bunun səbəbi nədir? Bu xəstəliyin kökü haradadır? Həzrət (ə) buyurur: “Bil ki, xudpəsəndlik həqiqətə ziddir.”

Bəli, bu problemin kökündə xudpəsəndlik dayanır. Özünü başqalarından ayıran, üstün tutan insan başqaları ilə eynihüquqlu olmaq istəmir. Bəhanələr də var. Bəziləri özünü başqalarından üstün bilir, təkəbbür nümayiş etdirir. Məsələn, özünü alim, başqalarını isə cahil sayır. Ona elə gəlir ki, alim olduğu üçün ona ehtiram göstərilməlidir. Bəziləri isə malik olduqları var-dövlətə görə imtiyazlar umur. Kimisi də özünü mömin, başqalarını günahkar saydığından burnunu dik tutur. Bu cür yanlış yanaşmalar səbəbindən davranışın hikmətli meyarı ayaq altına atılır. Azğınların ilk addımı həmin xudpəsəndlik, özünü yuxarı tutmaqdır. Onlar başqalarından üstün məziyyətlərə malik olduqlarını düşünür, ətrafdakıları əskik sayırlar. Bu, insanın mübtəla olduğu ən ağır dərddir və dünya-axirət fəlakəti ilə nəticələnir. Bu xəstəliklə ciddi mübarizə aparılmalıdır. İnsan özünü başqalarından aşağı tutmağa çalışmalıdır. O, bütün üstünlüklərini Allahın əmanəti saymalıdır. Üstünlüklər insana tapşırılmış əmanətdir. Axı, kim zəmanət verə bilər ki, insanın malik olduğu var-dövlət, istedad, gözəllik, güc, iman, vəzifə ömrünün axırınacan onun əlində qalacaq?! Əldən çıxması mümkün olan bir şeyə görə qürrələnməyə dəyərmi? Bu gün imansız, savadsız, yoxsul olan insan sabah imanlı, elmli, varlı ola bilməzmi? “Cücəni payızda sayarlar”–  buyurub atalar. Kim bilir ki, kimin axırı nə olacaq? Azmı görmüşük ucaməqamlı insanlar qısa bir müddətdə zavala gəlib, uçuruma yuvarlanır?! Kim öz axırının yaxşı olacağına əmindir? Bütün bunları düşünən, dərk edən insan özünü çəkmir, təvazökar olur, təkəbbür və qürurdan çəkinir.
Deməli, Həzrətin (ə) buyurduğu tərbiyəvi, əxlaqi, ictimai meyara çəpəki baxanlar xudpəsəndlik xəstəliyinə yoluxub, özlərini başqalarından üstün tutanlardır. Ona görə də, özləri istədiklərini edir, başqalarından qanun tələb edirlər. Çünki özlərindən razıdırlar. Amma özlərini başqaları kimi bilsəydilər, təvazö edərdilər. Özünü başqaları ilə eyni hüquqlu bilən insan imtiyaz tələb etmir. Gözləmir ki, ona salam versinlər. Belə bir münasibət açıq-aşkar izhar olunmasa da, daxildə özünü möhkəmləndirmişdir. Ona görə uyğun xislətdən yaxa qurtarmaq asan olmur. Hər halda özümüzü qarşı tərəfin yerində hiss edə bilsək, bir çox problemlərin həllinə nail olmuş olarıq. Misli olmayan vəsiyyətin vasitəsi ilə bütün ictimai əlaqələri tənzimləmək mümkündür.
Deyilənlər xudpəsəndliyin ictimai və əməli zərərlərinin yalnız bir tərəfi idi. Digər bir tərəfdə isə fikrə, elmə, ağıla aid xudpəsəndliklər dayanır. Xüdpəsəndlik insanın rəftarı ilə yanaşı, onun ağıl və düşüncəsi üçün də bəlalar yaradır. Bu xəstəliyə yoluxmuş insanın ağlı düz işləmir. Yalnız bu xəstəlikdən qurtulduqdan sonra insan batini və zahiri peyğəmbərin himayəsi ilə doğru yola yönəlir.
Xudpəsənd olmayan insan bəndəlik yolunu tanıyır, Allah qarşısında müti olur və özünü heç bilir. İnsanın eqoistlik və qururdan azad olmasının əlaməti onun Allaha ibadət zamanı xüzulu, xüşulu (müti) olmasıdır. Mənəm-mənəmlik olan yerdə bəndə mütiliyindən danışmağa dəyməz. “Mən” bütü sındıqdan sonra təvazökarlıq peyda olur. Xüşulu, təvazökar, müti olmaq istəyiriksə, ilahi lütfə şərait yaratmalı, maneələri aradan qaldırmalı, ilahi hüzurda acizliyimizi dərk edərək, xudpəsəndliyi kənara qoymalıyıq. Yalnız bu halda xüşu əldə olunur, ali məqsədə doğru hərəkətin vaxtı çatır.

BİHUDƏ, BOŞ SƏY
Bu ilahi vəsiyyətin bəzi nüsxələrində Həzrətin (ə) daha iki buyruğu ilə rastlaşırıq. O həzrət buyurur: “Çox çalış və başqalarının xəzinədarı olma. Elə ki, öz yolunu tapdın, Allah qarşısında bacardıqca təvazökar ol.”
Bəzilərinin fikrincə, bu cümlələrin deyilməsində məqsəd insanı tənbəllikdən uzaqlaşdırmaqdır. Həzrət Peyğəmbərin (s) Əbuzərə moizəsində buyurulur ki, tənbəllik və süstlük insanı səadətdən məhrum edir. Dünya işində tənbəllik edən insan axirət işlərində daha çox tənbəllik göstərir. Tənbəl insan həm dünyasını, həm də axirətini itirir. Çünki həyat axirət səadəti qazanmaq üçün meydandır. Axirətlə oyun oynamaq olmaz.
Uyğun cümlələr haqqında başqa bir izah da verilmişdir. Allah-taala Qurani-Kərimdə buyurur: “Ey insan! Əzab-əziyyətlə Allahına doğru gedirsən və onunla görüşəcəksən.” (“İnşiqaq” surəsi, ayə: 6) Bu mübarək ayədə dünya həyatının axirət həyatına təsirinə işarə edən uca mənalar gizlənir. İnsan həyatının mahiyyəti Allaha doğru hərəkətdən ibarətdir. Başqa bir ayədə oxuyuruq: “Biz Allahın bəndələriyik və ona tərəf qayıdacağıq.” (“Bəqərə” surəsi, ayə: 156) Yəni insan ömrü Allaha doğru bir səfərdir.
Bəli, həyat daimi bir hərəkətdir. Bu hərəkətdən faydalanmaq lazımdır. Qeyd edək ki, insanın iki növ hərəkəti, əməli var. Bizdən asılı olmayan təkvini (bir növ təbii) hərəkət bu hərəkətlərdən biridir. Bu hərəkət heç də hamı üçün faydalı olmur. Hamı axirətə doğru gedirsə, axirət bir yox, iki mənzildən ibarətdir. Hansı mənzilə düşmək isə insanın iradi hərəkətindən (ikinci hərəkət) asılıdır. Ali məqsədə uyğun şəkildə çalışanlar, təbii ki, bu səfəri uğurla başa vururlar.
Nurani vəsiyyətin digər cümləsində buyurulur: “Başqalarına xəzinədar olma.” İnsan bütün hərəkətlərində əsas məqsəd olan axirət səadətini düşünməlidir. Əsas məqsəddən kənar olan insanlaarın faydasını düşünmək yaramaz. Əgər insanın topladığı var-dövlət onun axirətinə yox, başqalarının dünyasına kara gələcəksə, vay o insanın halına! Unutmamalıyıq ki, bu gün axirət həyatımızı bəzəyə biləcək var-dövlət sabah başqalarının əlinə düşüb, puça çıxa bilər.

Kitabın adı: Əbədi öyüd
Tərcümə edən: M. Turan